از آنجا که سؤال حول سه محور مطرح شده است ؛ مطالب مندرج در این نوشتار نیز در سه بخش تنظیم گردیده که خدمت شما ارائه می گردد .
بخش اول : در خصوص آنچه که راجع به نماز شب نوشته اید باید توجه داشته باشید که از دست دادن نماز شب معلول علتهای مختلفی می باشد .
شما می توانید با بررسی اعمال و رفتار خود در طول شبانه روز ، علت اصلی آن را یافته و با توصیه هایی که در همین نوشتار ذکر می گردد در رفع آن کوشش نمائید .
به طور کلی عوامل سلب توفیق از نماز شب به دو گروه دسته عمده بندی می شود.
الف : عوامل مادی
برخی از این عوامل شامل موارد ذیل می باشد
1- فقدان برنامه ریزی و نظم در زندگی
از مهمترین عوامل مادی که مانع از توفیق درک نماز شب می گردد فقدان برنامه ریزی و نظم در زندگی می باشد که برخی از نمونه های آن اشاره می شود :
نمونه اول : فقدان برنامه منظم برای خواب : مسلما کسیکه شبها را به شب نشینى و بیهودگى به نیمه مى‏رسانند و تا ساعات پایانی شب خود را با رایانه و اینترنت و چت و ... مشغول نماید ؛ نباید توقع داشته باشد که بتواند نماز شب بخواند (اگر نگوئیم که چنین کسی حتی نمی تواند برای نماز صبح بیدار شود ).
نمونه دوم : ایجاد مشغله های ، فراتر از توانایی های فردی که نتیجه ای به جز ایجاد خستگی مفرط ندارد : مثل دانشجویی که بدون دلیل منطقی ، واحد های درسی زیادی را انتخاب نماید و خود را دچار سختی زیادی نموده و در نتیجه به دلیل خستگی مفرط شب ها تا به صبح مانند افراد بی هوش به خواب می رود .
نمونه سوم : پراکندگی در کارها : این امر موجب بی حوصلگی هم در امور مادی و هم معنوی می گردد مانند دانشجویی که واحد های درسی خود را به گونه ای انتخاب نموده که در هفته چند روز آن به بطالت گذرانده می شود .
2- پرخوری در شب
خود علتی دیگر برای خواب طولانی و سنگین می باشد. حضرت عیسی (علی نبینا و آله و علیه السلام ) خطاب به بنی اسرائیل فرمود: ای بنی اسرائیل ! خوردن خود را زیاد نکنید, زیرا هر کس بر خوردن خود بیفزاید, بر خوابیدن خود هم می افزاید و هر کس که بر خواب خود بیفزاید, از نماز کم می گذارد (و در نتیجه) در زمره غافلان نوشته می شود«, (همان , ج 1, ص 117, ر 590).
3- تنبلی افراد
از دیگر عواملی که موجب سلب توفیق از نماز شب می شود کسالت و تنبلی می باشد .
به همین دلیل این مساله نیز در ادعیه ما مورد توجه قرار گرفته و در دعاى ابوحمزه ثمالی در سحرهای ماه مبارک رمضان مى‏خوانیم: «اللهم انى اعوذ بک من الکسل و الفشل و الجبن و النعاس...» یعنی خداوندا پناه می برم به تو از کسالت و تنبلى و ترس و خواب آلودگى ...
4- غرق شدن در مسائل مادی و دنیویی
متاسفانه برخی از افراد بدلیل ضعف ایمان تمام همت خود را بر سر همین زندگی دنیایی خلاصه نموده اند و تمامی نیازها و احتیاجات خود را در مسائل دنیوی می بینند ، به همین دلیل تمامی افکار و انرژی خود را در این مساله صرف نموده و تنها به دنبال لذت های دنیایی می باشند و از درک لذت های معنوی خود را محروم می نمایند .
حضرت عیسی (علی نبینا و آله علیه السلام ) نقش دنیا زدگی را در بی حوصلگی افراد نسبت به عبادات اینچنین ترسیم می نماید که : همچنان که بیمار بر غذاى لذیذ نگاه می کند و بدلیل شدت درد لذّت آن را نمى‏چشد، همچنان فرد دنیادار نیز همراه با عشق به مال نه لذّتى از عبادت مى‏برد و نه شیرینى و حلاوتش را مى‏چشد، (تحف العقول-ترجمه جعفرى ص 483 )
5- خوردن غذاهای نامناسب در شب
برخی از غذاها بگونه ای می باشند که اعصاب و بدن را سست می نمایند . لذا اگر شب ها از ماست , دوغ , کشک و مانند آن استفاده شود خواب بر انسان چیره می شود ؛ همچنین خوردن غذاهای چرب و سنگین موجب سنگینی خواب می گردد .

ب : عوامل معنوی
1- گناه
این عامل از عواملی است که نقش بسیار مهمی در سلب توفیق از نماز شب دارد ؛ لذا باید نسبت به این مساله بسیار حساس بود تا بواسطه گناه درک لذت نماز شب را از دست نداد .
شخصى به خدمت امام المتّقین امیر المؤمنین علیه السّلام آمد و گفت که:
مدتى شده است که از نماز شب خواندن محروم شده‏ام، حضرت فرمودند: تو مردى هستى که گناهانت ترا به بند کشیده و مانع از نماز شب شده است» کنایه از آنکه گناه کردن در روز باعث محرومى از نماز شب است.( منهاج النجاح فی ترجمة مفتاح الفلاح ص : 355)
بعضی از گناهان که معمولا دامنگیر دانشجویان می باشد از قرار ذیل است .
1- دیدن صحنه های و تصاویر غیر اخلاقی از طریق اینترنت ، ماهواره ، تلفن همراه و ...
2- چشم چرانی
3- برقراری روابط نامشروع با جنس مخالف
5- استفاده از غذاهایی که حلال نیستند.
6- استفاده از غذاهایی که پاک نیستند.
7- دروغ گفتن
امام صادق علیه السّلام فرموده اند :
مردى دروغ مى‏گوید به اندازه‏اى که از نماز شب محروم مى‏گردد، و هر گاه از نماز شب محروم شد از روزى هم محروم مى‏شود. (ایمان و کفر-ترجمه الإیمان و الکفر بحار الانوار ج‏2 ص 468 )
8- استهزاء و تحقیر مؤمنان است (نقطه‏هاى‏آغازدراخلاق‏عملى ص : 289)
9- تکرار گناه به حدی که دل سیاه گردد و شوق عبادت گرفته شود. که با تفحص در نفس خود باید علت را پیدا کرد و مداوا نمود.
10- ایجاد مزاحمت و آزار همکلاسی ها و یا هم خوابگاهی ها
2- ضعف اراده : نماز شب اراده و عزم می خواهد. خواستن تنها کافی نیست , باید با تصمیم جدی خوابید. ضعف اراده از مهم ترین عوامل محروم ماندن از نماز شب و سحرخیزی می باشد. باید با این ضعف و سستی اراده مبارزه کرد. امام علی (ع )می فرمایند: »ضادوا التوانی بالعزم ; به وسیله عزم , با سستی مبارزه کنید«, ( تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص: 476).

براساس آنچه که تا کنون گفته شد در راستای رسیدن به هدف خود باید نسبت به موضوعات ذیل دقت نظر ویژه داشته و به نکاتی که در خصوص آنها گفته می شود توجه نمائید .
این موضوعات به شرح ذیل می باشد :
اول : فعالیت های روزانه
1- برای طول روز خود برنامه ای منسجم تنظیم نمائید بگونه ایکه خسته نشوید
امام صادق علیه السّلام توصیه نموده اند که افراد ساعات روز خود را به سه قسمت تقسیم نمایند :
یک قسمت برای اعمال عبادی ؛ قسمتی دیگر برای همنشینی با برادراین ایمانی و دوستان و قسمت سوم نیز جهت تفریحات سالم و بدور از گناه ( الحدیت-روایات تربیتى، ج‏2، ص: 134)
2- سعی کنید فعالیتهایی که در شب انجام می دهید را ، به بعد از نماز صبح که بازدهی بیشتری نیز دارد منتقل نمائید .
3- از سیستم مراقبه ، مشارطه ، محاسبه استفاده کنید، یعنی در طول روز مراقب اعمال خویش باشید (چه در زمان حضور در کلاس و کتابخانه و خوابگاه و ... ) و شب هنگام محاسبه کنید تا ببینید تقوی را رعایت نموده اید و در طول روز آیا گناهی مرتکب شده اید و در صورتی که تقوی را رعایت ننموده اید با خود شرطی را بگذارید تا دیگر مرتکب آن گناه نشوید .
4- تماشاى فیلم ها و صحنه هاى مبتذل و آلوده به گناه و همین طور رفتن به محیط هاى نامناسب را ترک نمائید
5- از گفتگو با جنس مخالف، نگاه کردن به آنها، خندیدن در منظر نامحرم جدا خودداری کنید.
6- در صورت گناه کردن سریع توبه نمائید
7- به نماز اول وقت اهتمام بیشتری بورزید و در جلسات مذهبی بیشتر شرکت کنید.
8- از آنجا که ممکن است ارتکاب برخی از گناهان به دلیل عدم اطلاع از آنها باشد ، لذا جهت فراگیری واجبات و محرمات دینی مطالعه بیشتری نموده و به کتابهای ذیل مراجعه فرمائید :
- مطالعه رساله عملیه مرجع تقلید خود
- پرسش و پاسخ دانشجویی شماره 18 (احکام نگاه و پوشش )
- کتاب واجبات و محرمات در شرع اسلام / آیت الله مشکینی / دفتر نشر الهادی / 1378

دوم : خوراک شبانه
در خصوص خوراک شبانه نکات زیر را رعایت فرمائید :
1- شام را در ابتدای شب بخورید زیرا هر چه وقت خوردن شام به اول شب نزدیک تر بوده و با وقت خواب فاصله داشته باشد هم خواب راحت تری خواهید داشت و هم برای نماز شب با مشکل کمتری مواجه خواهید شد .
2- بلافاصله قبل از خواب چیزی نخورید:
اگر در فاصله ی زمانی کمتر از دو ساعت به خوابیدن، چیزی بخورید وبعد به رختخواب بروید بدن شما درگیر هضم غذا خواهد بود و این امر می تواند در خواب شما اختلال ایجاد کند و یا اصلا زمان به خواب رفتنتان را طولانی کند.
4)سعی کنید زود بخوابید ، زیرا تحقیقات نشان داده است که خواب یک سوم ابتدای شب کاملتر و با آرامش تر می باشد و لذا خستگی را از تن انسان، بهتر خارج می کند.
3- پر خوری نکنید : باید از افراط و تفریط در خوردن پرهیز شود. کم خوری غیر از نخوردن یا بد خوردن است . میزان کم خوری را رسول اکرم (ص ) چنین می فرمایند: » اصل دیگری را نیز پیامبر اکرم فرموده اند وَ قَالَ ص کُلْ وَ أَنْتَ تَشْتَهِی وَ أَمْسِکْ وَ أَنْتَ تَشْتَهِی در حالی که اشتها داری , بخور و در حالی که (هنوز) اشتها داری , از خوردن دست بکش (بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار ج‏59 ص 290 )
4- غذای مناسبی میل نمائید : کیفیت غذا جوری باشد که اعصاب و بدن سست نشود. شب ها از ماست , دوغ , کشک و مانند آن استفاده نشود یا در کنار آن ها چند دانه خرما یا کشمش یا مویز و مانند آن تناول شود. هر کس باید با توجه به مزاج خود, برنامه غذایی مناسبی برای خود داشته باشد. دقت کنید چه غذاهایی قوت می بخشد, چه غذاهایی سستی و نسبت به چه غذاهایی حساسیت دارید. مثلا خرما برای بعضی مزاج ها سازگار نیست , زیرا موجب جوش صورت و دمل می شود.

سوم : چگونگی خواب و استراحت برای بیدار شدن در سحر
در خصوص خواب و استراحت نیز موارد ذیل را رعایت نمائید :
1- زود بخوابید : بگونه ای برنامه ریزی نمائید که حداکثر تا ساعت ده شب در رختخواب خود باشید .
2- خواب قیلوله و قبل از ظهر - که استحباب شرعی هم دارد - ترک نشود. این خواب مختصر, ولی بسیار مفید است . اگر قبل از ظهر میسر نیست با فاصله ای بعد از ناهار انجام گیرد. اگر اصلا خواب روز میسر نیست , حداقل باید دقایقی دراز کشید.
پیامبر گرامی اسلام فرمود: از خوردن غذاى سحر براى روزه‏ى روز کمک بگیرید و از خواب قیلوله براى بیدارى یارى بخواهید( إرشاد القلوب إلى الصواب ج‏1 ص 91 )
3- محیط خوابتان را برای بیدار شدن مساعد کنید:
جایی که در آن می خوابید و صبح قرار است در آن بیدار شوید خودش می تواند یک عامل برای سحر خیزی باشد .هر چند این عامل در افراد مختلف متغیر است اما مثلا داشتن یک اتاق خواب منظم و مرتب و تمیز می تواند بسیار در سحرخیز بودن شما موثر باشد و نظم این اتاق سبب شود که شما احساس کنید، سر زمانی که با خود قرار گذاشته اید باید از خواب بیدار شوید.
4- به اندازه کافی بخوابید: این یکی از عوامل اصلی است که سبب می شود افراد با زود از خواب بیدار شدن مشکل داشته باشند، در اصل داشتن خواب کافی ، زود بیدار شدن از خواب را چندین بار آسان تر میکند.
5- بر تمرین دادن بدن اصرار داشته باشید: سعی کنید همیشه راس یک ساعت خاص از خواب بیدار شوید بیدار شدن از خواب در یک ساعت خاص می تواند سبب ایجاد عادت برای بیداری در آن ساعت در بدن شود و فراموش نکنید سحرخیزی تنها یک عادت است.
6- به بدن خود گوش دهید: بدن شما خیلی خوب می تواند احتیاجاتش را به شما اطلاع دهد، اگر هنگامی که صبح از خواب بیدار می شوید هنوز احساس خستگی میکنید سعی کنید شبها زودتر به رختخواب بروید بدن شما کم کم یک الگوی معین برای خوابیدن و بیدار شدن پیدا میکند و کاملا بر آن منطبق خواهد بود.
7- برای بیدار شدن در سحر آیه زیر را بخوانید :
هنگام خواب برای آنکه به موقع بیدار شوید آیه آخر سوره کهف را قرائت کنید
قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ یُوحى‏ إِلَیَّ أَنَّما إِلهُکُمْ إِلهٌ واحِدٌ فَمَنْ کانَ یَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلًا صالِحاً وَ لا یُشْرِکْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً.(کهف – 110)
پس از آن این دعا را بخوانید:
«اللّهمّ لا تنسنی ذکرک و لا تؤمنّی مکرک و لا تجعلنی من الغافلین و انبهنی لأحبّ السّاعات إلیک أدعوک فیها فتستجیب لی، و أسئلک فتعطینی و استغفرک فتغفر لی إنّه لا یغفر الذّنوب إلّا أنت یا أرحم الرّاحمین».
.امام صادق(ع) فرموده است که اگر این آیه را بخوانی در هر ساعت از شب که اراده کنی بیدار می شوی و این به تجربه هم ثابت شده است . (الآداب الدینیة للخزانة المعینیة با ترجمه عابدى ص 323)
8- هنگام خوابیدن با وضو باشید،از تلاوت قران،دعا و تسبیحات حضرت زهرا(س) غافل نشوید و از خدا بخواهید توفیق بیدار شدن را به شما بدهد .

چهارم : به هنگام بیدار شدن در سحر
به هنگام بیدار شدن در سحر ممکن است کسلی تمام وجود انسان را فرا گرفته باشد ، لذا برای رفع این کسلی و خواب آلودگی می توانید کارهای زیر را انجام دهید :
1- در رختخواب به خودتان برای بیدار شدن دروغ نگوئید:
همیشه سعی کنید بلافاصله بعد از بیدار شدن رختخواب خودتان را ترک کنید، اینکه مثلا 10 یا 20 دقیقه ی دیگر از جایم بلند خواهم شد در حالی که بیدار شده اید اصلا به شما کمکی نخواهد کرد و هر چه بیشتر در زمانی که بیدار شده اید در رختخواب بمانید بدنتان تمایلش برای بازگشت به خواب عمیق بیشتر می شود.
2- بعد از بیدار شدن به پاس این نعمت سجده شکر بجای آورید
3- پس از بیدار شدن سپس مسواک بزنید .
در روایات آمده پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله هر شب سه بار مسواک مى‏کرد: یک بار پیش از خواب، یک بار وقتى از خواب براى نماز شب برمى‏خاست، و یک بار پیش از آنکه براى نماز صبح از خانه بیرون رود. (آداب، سنن و روش رفتارى پیامبر گرامى اسلام ص 116)
4- می توانید یک دوش آب سرد بگیرید
5- مقداری نوشیدنی مانند چای و آب و یا میوه میل کنید
6- به فضای باز رفته و نفس عمیق بکشید و 15 ثانیه نگه دارید

پنجم : محیط اطراف خود
باید توجه داشت که بسیاری از عوامل سلب توفیق از نماز شب ممکن است برخاسته از شرایط زندگی، دوستان، محیط دانشگاه و جو حاکم بر آن باشد که توانسته در وضعیت روحی شما تأثیر بگذارد بنابراین
اولا : سعی کنید در محیط دانشگاه با دانشجویانی که بیشتر اهل معنویت، نماز و دعا و با نشاط هستند معاشرت داشته باشید و از گعده های دانشجویی که توأم با گناه و رفتارهای غیراخلاقی است اجتناب کنید.
ثانیا : تا آنجا که ممکن است در فضاهای معنوی همچون مساجد نمازهای مستحبی را بجا بیاورید .
چراکه فضاهایی که معنوی باشند، ناخودآگاه انسان را تحت تأثیر قرار می‏دهند و به طور غیر مستقیم، بدون حساسیت فرد، سبب تأثیر گذاری می‏شوند. ( علل نماز گریزی و نقش رسانه در گسترش نماز – محسن محمدی – مرکز پژوهشهای صدا و سیما )

ششم : بالا بردن انگیزه و اشتیاق به نماز شب
در این باره نکات ذیل را رعایت فرمائید :
9- نتایج دنیوی و اخروی نماز شب را برای خود یاد آوردی نمائید
به عنوان نمونه از نتایج دنیوی و اخروی نماز شب که از روایات استفاده می شود این است که : نماز شب باعث صحت بدن و کفاره گناهان روز و برطرف کننده وحشت قبر است . روی را سفید و بوی را پاکیزه و روزی را جلب می نماید والبته روایات در این باب بسیار است و ما به همین مقدار بسنده می کنیم . ( برای آگاهی بیشتر ر.ک : شب مردان خدا. )
البته برای تاثیر گذاری بیشتر می توانید برخی از آنها را با خط درشت نوشته و در اتاق خود نسب نمائید .
10- از ثقل اصغر و ائمه هدا(ع) و توسل به ایشان بهره‏گیرى نمائید .
11- بدانید به هر اندازه که کارهای خوب در این دنیا خود را سخت نشان دهد در آخرت پاداش ان به همان اندازه بیشتر خواهد بود کما اینکه امام باقر علیه السلام فرموده اند : کار نیک و عمل خیر بهمان نسبتى که در قیامت سنگین و موجب سنگینى میزان انسان مى‏شود براى مردم دنیا سنگین و دشوار است. و کار زشت بر اهل دنیا خفیف و سبک است (زود انجام میدهند) همچنان که در آن جهان خفیف و موجب سبکى میزان اعمال مى‏شود. (بحار الانوار-ترجمه جلد 67 و 68، ج‏2، ص: 225)
12- این نکته را باید توجه داشته باشید که عمر گذرا می باشد و فرصت ها به سرعت از دست می رود و بهترین فرصت برای خود سازی و رسیدن به کمال همین دوران جوانی می باشد .
6- سیره چهارده معصوم ، اولیاء دین و علما دینی و حالات آنها را به هنگام برپایی نماز شب مطالعه نمائید و به دنبال این نکته باشید که چه انگیزه ای موجب می شد تا آنها با چنین شور و حالی به نماز شب بپردازند .
7- معاشرت با افراد صالح ونیکوکار را در برنامه های خود قرار دهید
از آنجا که دوستان در شکل دهی شخصیت انسانی نقش بسیار مهمی دارند همنشینی با افراد مقید به اعمال عبادی جهت تشویق انسان بسیار مؤثر می باشد

در پایان این بخش توجه شما را به چند نکته مهم جلب می نمایم .
نکته : برای اینکه سحر خیزی برای شما ملکه شود و بتوانید طعم لذیذ مناجات شبانه را درک نمائید باید برنامه ای بلند مدت را با صبر و حوصله طراحی و پیاده نمائید و چه بسا این برنامه چندین سال نیز به طول انجامد که در این خصوص مراحل ذیل به شما پیشنهاد می گردد .
مرحله اول : ابتدا سعی کنید که نماز صبح را اول وقت خود بخوانید
مرحله دوم : بعد از مدتی به این مساله عادت نمودید به اندازه چند دقیقه زودتر از اذان صبح از خواب بیدار شوید و یک کار بسیار ساده انجام دهید (مثلا تصمیم بگیرید در آن ساعت مشخص یک لیوان آب بخورید و یا برای خود یک چای درست کنید و یا میوه بخورید )
مرحله سوم : وقت را بگونه ای تنظیم نمائید که قبل از اذان صبح به مقداری بیدار شوید که بتوانید یک رکعت نماز وتر را بدون سوره و دیگر مستحبات بخوانید .
مرحله چهارم : بعد از مدتی نماز شفع را نیز بدون انجام اعمال مستحبی بجا بیاورید .
درمراحل بعدی ، بقیه رکعات نماز شب را اضافه نمائید و بعد از اینکه به سحر خیزی عادت کردید می توانید مستحبات دیگر نماز شب را نیز اضافه نمائید .
البته برای موفقیت در مراحل گفته شده موارد ذیل را رعایت نمائید
اول : تا زمان عادت به سحر خیزی ، هر یک از مراحل تا چهل شب پیاده نمائید
دوم : مى‏توانید جدولى روزانه در رابطه با کیفیت انجام هر یک از مراحل تنظیم نموده و اموری را که موجب عدم موفقیت شما در هر شب شده را بررسی کرده و آنرا برطرف نمائید .
سوم: براى آنکه به‏طور کاملا جدى مقید به انجام هر یک از مراحل گفته شده شوید مى‏توانید انجام آن را تامدتى (مثلًا 40 شب) نذر کنید تا بر شما واجب شود و دیگر نتوانید از آن کناره‏گیرى کنید. آن گاه پس از مدتى کم کم به صورت عادت و ملکه در مى‏آید .
چهارم : هرگاه در وقت نماز شب از خواب بیدار نشدید در طول روز بعد قضاى آن را بجا آورید. این مساله تقید نفس شمارا به برخاستن از خواب جهت انجام آن بیشتر مى‏کند.
پنجم : از آنجا که خواندن نماز مستحبی بطور نشسته صحیح می باشد می توانید در مراحل اولیه نماز شب خود را نشسته بخوانید و به مرور زمان آنرا ایستاده ادا نمائید .

نکته دوم : وقت نماز شب از نیمه شب تا فجر صادق است، و هنگام سحر از سایر مواقع بهتر است و تمامی ثلث آخر شب سحر محسوب می شود. و افضل از آن خواندن نماز شب نزدیکیهای فجر است(1).( تحریر الوسیله، ج 1، ص 136). بنابراین در صورتی که تا نیمه شب شرعی بیدار بودید در اینصورت می توانید نماز شب خود را بخوانید و ثواب نماز شب را درک نمائید .

نکته سوم : از احکامی که در خصوص نماز شب مطرح گردیده این است : جوانی که می ترسد خواب بماند و نماز شب از او فوت شود می تواند نماز شب را پیش از نیمه شب بخواند .
بنا براین شما تا زمانیکه به سحر خیزی عادت نکرده اید می توانید قبل از خواب نماز شب خود را بخوانید و از ثواب آن بهره مند گردید .

نکته چهارم : از نکات بسیار مهم این است که انسان برای انجام مستحبات همواره از لحاظ روحی دارای آمادگی نمی باشد بلکه گاهی اوقات در حال نشاط و آمادگی معنوی و گاهی اوقات هم آمادگی و نشاط لازم را ندارد ؛ لذا در تعالیم دینیمان توصیه شده در زمانیکه انسان آمادگی و نشاط کافی جهت انجام اعمال عبادی را ندارد خیلی به خود فشار نیاورد تا این کار موجب نفرت و بی حوصلگی نسبت به انجام اعمال عبادی نگردد . (برگرفته از سخن امیرالمؤمنین علیه السلام در این زمینه - بحار الانوار-ترجمه جلد 67 و 68، ج‏2، ص: 227)